Çerçiler  ile  ilgili  yazılı  en  eski  kaynakEvliya Çelebi’yeaitolan“Seyahatname” adlı eserdir. Mesleğin geçmişi Selçuklu dönemine kadar takip   edilebilmektedir   (Aykanat,   2009:12).  Ancak  takas,  değiş-tokuş, hediyeleşme vb. olgular ile ufak-tefek  ticari  faaliyetlerinise insanoğlunun var  olduğu  günden  beri  süre  geldiği  tahmin  edilebilmektedir.Çerçilik,Anadolu’nun kadim kültüründe de var olmuştur. Anadolu’da yirminci yüzyıl sonlarına kadar çok yaygın bir şekilde faaliyet gösteren mesleklerden biri olan çerçilik, yakın geçmişte önemini kaybetmiş ve artık görülmemeye başlamıştır (Akçi, 2015:319). Geleneksel nitelikler taşıyan çerçilik ve diğer meslekler üzerinde çalışmalar mevcuttur1. Nuray Komser çerçiliği meslek folkloru bağlamında folklorun onları tanımladığı şekilde ele almış, mesleğin sözlü edebiyata yansımalarını çeşitli örneklerle göstermiştir (Komser, 2018: 167).

Çerçi, Türkçe sözlükte “köy, pazar vb. yerlerde dolaşarak ufak tefek tuhafiye  eşyası  satan  kimse;  “bazı  bölgelerde  tuhafiyeci”  şeklinde tanımlanmıştır(Türkçe Sözlük,  2011: 522;523).Necdet  Tozlu  çeşitli etimolojik sözlüklerden hareketle çerçisözünün kökenine dair  bilgileri vermektedir. YineTozluyöreçerçilerini sınıflandırarak tohum, meyve-sebzeden ihtiyaca göre birçok kalem mal satışı yapabildiğini bu bağlamda da çerçi çeşitlerini çerçiler, eskiciler, bohçacılar, esansçılar, tespih çerçileri ve kitap  çerçileri  olarak  ayırmanın  mümkünolduğundan  bahsetmektedir (2014: 26;34).

Kayseri’nin Develi ilçesinde de halen çerçilik mesleğini devam ettiren kişiler mevcuttur. Çerçilik mesleğinin son temsilcilerinden bir tanesi de 1933 Develi doğumlu olan Kemal Çiçekyurt’tur. 1976 yılından beri yani yaklaşık 45  yıldır bu mesleği  icra  ettiğini  belirten Çiçekyurt’un ustası, öğreticisi babasıdır. Ancak kendisinin bu mesleği öğreteceği, yetiştireceği bir çırağı bulunmamaktadır. Mesleğini değiş-tokuştan ziyade peşin satış ile ticaret yaparak yürüttüğünü belirten Çiçekyurt, belli köylerin meydanlarına giderek  giyim  eşyaları,  metre  ile  kumaş  ve  keçiboynuzu  gibi  yemişler sattığını söylemiştir. Çiçekyurt, mesleğe ilk olarak at, eşek sırtında köylere giderek ürünlerini satmayla başladığını belirtmiştir. Günümüzde ilerleyen yaşına rağmen çerçilik mesleğini artık seyyar olarak değil sabit şekildeki dükkânında ve semt pazarlarında devam ettirmektedir (KK-1: 2020).

Çerçiler, sözlü kültür ortamında yaşayan bireylerin eğitim, haber, giyim-kuşam,  yeme-içme,  eğlence  gibi  pek  çok  ihtiyacını  karşılamıştır. Bunların dışında bu meslek gruplarının kapalı işlevleri de mevcuttur. Yazılı kültür ortamında destancılık yapan âşıkların halka iyi hitap etmeleri ve satış yapabilme  özellikleri  bakımından  önceden  çerçilik  yaptıkları  da düşünülmektedir. Yine söz konusu âşıkların destan satmak için köylere çerçilerle  birlikte  gitmeleri  ve  onların  deneyimlerinden  yararlandıkları, destanlarını tıpkı çerçiler gibi değiş-tokuşla satması da söz konusudur. Bu da destancılık yapan âşıkların köy ortamlarında sosyo-ekonomik bağlamda çerçiler ile benzer ilişkiler içerisinde olduğunu göstermektedir (Çobanoğlu, 2000:235-236). İsmail  Görkem’in  aktardığı  bilgilere  göre  ise  Osmanlı İmparatorluğu dönemindesözlü veya yüz yüze olan haberleşme unsuru cami-kahvehane,  âşık-meddah,  çerçi-tüccar  olarak  üç  makama bağlanmaktadır (2000: 6).Çerçiler tarihin önemli bir bölümünde toplumun birincil ihtiyaçları yanında haberleşme, bilgilenme ve öğrenme ihtiyaçlarını da  karşılamıştır.  Geleneksel  toplumsal  düzen  içerisinde  çerçilik  sözlü geleneğin medyası gibi işlev görmüştür. Develi’de son çerçilerden olan Çiçekyurt, çerçilik mesleğini yaparken kendisi sözlü geleneğin ürünlerini icra etmediği gibi, beraberinde de icracılar ile birlikte hiç gezmemiştir. Bu bakımdan Çiçekyurt,  geçmişteki  geleneksel  çerçiler  ile  bir  benzerlik göstermemektedir.   Bu  bağlamda  söz  konusu  çerçimizin  eğitim,  haber dışında insanların giyim-kuşam, yeme-içme gibi temel ihtiyaçlarına cevap verdiği açıktır.Çerçilik mesleğinin kapalı işlevlerinden araştırılması gereken bir diğerönemlihususisebu insanların köyler arasındaki aileler ve bekâr bireyler arasında köprü kurarak hayırlı işlere vesile olmaları yani dünürcü başı olmaları da sayılabilir. Çerçilik görücü usulü evlilikler açısından önemli bir   meslek   grubudur. Pertev   Naili Boratav’ın  Halk  Hikâyeleri   ve   Halk Hikâyeciliği adlı eserinde Sultan Kız adlı hikâyede âşığın sevdiğine çerçi ile haber yollaması örnek olarak verilebilir  (2015: 157).Ancak yine görüşme yapılan Develili çerçi Çiçekyurt, geçmişten günümüze geçen süreçte halk hikâyelerinde  söz  edildiği  şekilde  bir  misyonu  da  üstlenmediğini  dile getirmiştir.

Çiçekyurt’tan da elde  edilen bilgiler ışığında çerçilerin ve çerçilik mesleğinin bundan yaklaşık 40-50 yıl öncesine kadar sosyal hayat içerisinde önemli ve işlevsel bir yere sahip olduğu söylenebilir. Günümüz teknolojisi ve dijital kültür unsurları dünyayı küreselleştirmiş bilgi, belge ve alış-veriş alışkanlıklarını da değiştirmiştir. Bu bağlamda at ve eşek sırtında halkın eğitimden, kültüre, günlük yaşam faaliyetlerini sürdürmesi için gerekli temel ihtiyaçlarını karşılayan çerçilerin yerini sanal satış sitelerinin veya sabit kurumsal dükkânların alması normalolarak karşılanmalıdır. Çiçekyurt gibi mesleğin son temsilcileri isemotorlu taşıtlar veya sabit dükkânları ile çırakları olmadan ve eski işlevlerinin birçoğunu uygulayamadan geleneği sürdürmeye çalışmaktadırlar.


Kaynak: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1145557